حافظ محدود به حافظه ایرانیان نیست

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، حافظ شاعر کلاسیک ایرانی در همه جای زندگی ایرانیان جای دارد. حافظ در ایران محدود به دیوانش نمانده است، علاوه بر اینکه ابیاتش را تعداد قابل توجهی از ایرانی ها حفظ هستند و حتی به عنوان ضرب المثل از آن ها استفاده می کنند، در خیابان ها، اماکن فرهنگی، موسیقی، تئاتر و حتی در سفره هفت سین ردی از حافظ دیده می شود.

کتاب هایی در حوزه حافظ پژوهی نوشته شده است، در ادامه به برخی از آن ها اشاره می شود:

کتاب «حافظ نامه» یک دوره دوجلدی است که به بررسی و شرحِ الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ می پردازد. خرمشاهی در این دوره دو جلدی، 250 غزل از دیوان حافظ به تصحیح غنی قزوینی را از نظر دشواری ها و پیچیدگی، نمادشناسی، تفسیر و سخن شناسی حافظ بررسی کرده و در مقدمه ای مفصل، به تاثیراتی که حافظ از گذشتگان گرفته پرداخته است. وی این تاثیرات را با ذکر نمونه و مثال توضیح می دهد و این شرح چنان واضح و جامع است که خواننده علاوه بر آشنایی با ظرافت های غزل حافظ، با سبک عراقی نیز به خوبی آشنا می شود.

بهاء الدین خرمشاهی نویسنده، مترجم و طنزپرداز ایرانی است. او یکی از مترجمان و پژوهشگران قرآن است. پژوهش در زمینه زندگی و اشعار حافظ نیز از تخصص های خرمشاهی است که کتاب ها و مقالات زیادی درباره این شاعر منتشر کرده است، که کتاب «حافظ نامه» از معروف ترین آثار او در این زمینه است.

کتاب «حافظ نامه» تالیف بهاء الدین خرمشاهی در 1540 صفحه، در دو جلد، در قطع وزیری، با جلد سخت در سال 1402 توسط انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ بیست وهفتم رسید.

کتاب «دانشنامه حافظ و حافظ پژوهی» دیگر اثر مهم خرمشاهی است. این مجموعه در چهار جلد، مشتمل بر بیش از هزار و 800 مقاله در دو هزار و 648 صفحه دو ستونی با حروف به نسبت ریز تدوین شده است. این مجموعه در یک تقسیم بندی بزرگ، حاوی دو گونه مقاله است: یکی مقاله های مربوط به درونسوی شعر و شخصیت حافظ مانند عشق، ایمان، شک، عرفان، رندی، نظربازی، مدح گرایی، مدح گریزی و دهها نظیر آنها ... یعنی حافظ شناسانه است.

دیگری مربوط به برونسوی ذهن و زبان و ضمیر و زندگی هنری و حتی روزمره حافظ است یعنی حافظ پژوهانه. مانند مقاله های اخلاق، باده ستایی / خمریه سرایی یا معضوق سه وجه انسانی، عرفانی و در نهایت ادبی ( نمادی ) یا همچنین می / باده / شراب با سه وجه انگوری / عرفانی / ادبی. یا شرح عبارات و ابیات دشوار مانند: « ماجرا کم کن و بازآ»، « پیر ما گفت »، « کشتی شکستگانیم / نشستگانیم » و نزدیک به پنجاه مورد دیگر.

چهارده نفر از اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بیش از 60 نفر از استادان دانشگاه های ایران و اکثر حافظ پژوهان معاصر و نیز جمعی از ادب پژوهان برجسته در این طرح همکاری دارند. همچنین بیش از 700 اثر حافظ پژوهانه نیز « به لفظ اندک و معنی بسیار» معرفی شده اند.

این اثر را انتشارات نُخستان پارسی تحت سرپرستی عبدالله جاسبی و با سرویراستاری بهاءالدین خُرمشاهی در طول سه سال و نیم تهیه و منتشر کرده است.

کتاب «دانشنامه حافظ و حافظ پژوهی» تالیف بهاء الدین خرمشاهی در قطع وزیری، در 600 صفحه، با جلد سخت، در سال 1397 توسط انتشارات الماس پارسیان منتشر شد.

کتاب «حافظ حافظه ماست» نوشته بهاءالدین خرمشاهی، جدیدیترین اثر از میان 12 اثر بهاالدین خرمشاهی در زمینه حافظ پژوهی، متشکل از چهارده بخش یا مقاله مستقل و در عین حال به نوعی به هم پیوسته است. در فصل فرعی حافظ حافظه ماست به شرح این تعبیر و برداشت یونگی پرداخته شده، که حافظ در فرهنگ ما و فرهنگ ما در حافظ چگونه به صورت پیش زمینه ای تاریخی و فرهنگی نقش کانونی دارد.

کتاب «حافظ حافظه ماست» نوشته بهاء الدین خرمشاهی در قطع رقعی، در 386 صفحه، با جلد شومیز، در سال 1402 توسط نشر قطره منتشر شد.

کتاب «حافظ به گفته حافظ»، یک شناخت منطقی بخشی از یادداشت نویسنده است که می تواندفهم ابیات حافظ را برای علاقه مندان زیبا تر کند.

نویسنده خود درباره تالیف این اثر می گوید:« به پیشنهاد تنی چند از دوستان صاحبدل و صاحب نظر، به عهده گرفتم که کتابی فشرده و قابل استفاده برای همه و همراه با واقع نگری درباره حافظ بنویسیم. پیش از آن در (درس حافظ) تمام غزل های حفظ را به زبانی ساده درس داده، و با چهار مقدمه کلیدی یک زیر ساخت ذهنی برای فهم کلام حافظ فراهم کرده بودم. اما درس حافظ با حجمی بیش از هزارو سیصد صفحه، بیشتر به صورت یک مرجع، می توانست در کنار دست دانشجویان و مدرسان دیوان حافظ قرار گیرد و همه دوستداران حافظ فرصت خواندن تمام آن را نداشتند.

کتاب «حافظ به گفته حافظ» تالیف محمد استعلامی در 200 صفحه، در قطع وزیری در سال 1387 توسط انتشارات نگاه منتشر شد. این کتاب بعدها توسط انتشارات فرهنگ معاصر در قطع رقعی با 216 صفحه، منتشر و در سال 1403 به چاپ سوم رسید.

اما داشته های فرهنگی درباره حافظ به کتاب محدود نمی شود.

تصویری از یک نقاشی مربوط به 180 سال پیش آرامگاه حافظ یکی دیگر از آثار هنری است، این نقاشی توسط پاسکال کوست طراحی شده است. پاسکال کوست نقاش و معمار و خاور شناس فرانسوی بود.

کوست همراه با اوژن فلاندن (نقاش) در زمان محمد شاه قاجار در سال 1220 هجری شمسی به ایران سفر کرد. علاوه بر نقاشی های فلاندن، کوست نیز طراحی ها و نقشه هایی از آثار تاریخی ایران رسم کرد. این نقاشی ها و طراحی ها وضعیت بناهای تاریخی ایران در آن زمان را به خوبی نشان می دهد و همچنین نقشه های بناهای از بین رفته مانند قصر قاجار و کاخ آیینه خانه ارزش فراوانی دارند. آن ها تقریبا تمامی آثار تاریخی و باستانی سراسر ایران به جز خراسان و حاشیه دریای خزر را مورد بازدید قرار دادند و از تمام بناهای ارزشمند طراحی و نقاشی خلق کردند. قزوین، اصفهان، شیراز، تهران، آذربایجان، همدان و بروجرد و نیز تخت جمشید، بیشاپور، بیستون، کنگاور، نهاوند و فیروزآباد از جمله مکان هایی است که این دو نقاش از آن ها بازدید کرده و آثار هنری خود را به وجود آورده اند.

در سال های اخیر اپرای عروسکی «حافظ» هم ساخته شد. اپرای عروسکی «حافظ» به نویسندگی و کارگردانی بهروز غریب پور در تالار «فردوسی» به صحنه رفت.

بهروز غریب پور در این اپرای عروسکی خود به سراغ حافظ شیرازی و روزگاری که در آن می زیسته رفته است، روزگاری که ظلم، جهل و حکومت ظالمانه ی امیر مبارزالدین بر تمام خطه فارس و شیراز سایه افکنده است. کارگردان با بهره گیری از عروسک هایی که در طول 115 دقیقه توسط تعداد زیادی از گردانندگان آن ها به حرکت در می آیند، دعا می خوانند ، سماع می کنند و به جنگ و مویه و اعتراض و... می پردازند و همچنین با استفاده از اشعار حافظ، با صدای محمد معتمدی و آهنگسازی بهزاد عبدی و تطبیق موسیقی با صحنه ها، تماشاگران را به قرن هشتم هجری و خطه فارس می برد.

غریب پور کارگردان اپرای «حافظ» اولین صحنه نمایش خود را با این غزل حافظ که می گوید: «مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم، جرس فریاد می دارد که بربندید محمل ها» آغاز می کند و در ادامه اشعار حافظ را یکی یکی و با هماهنگ کردن آنها با سرنوشت حافظ، حرکت عروسک ها در صحنه ها ادامه می دهد تا اینبار درام حافظ را عروسک ها شکل بدهند.

این اپرا شامل 20 صحنه است، در این اپرا، محمد معتمدی در نقش حافظ، حسین علیشاپور در نقش عبید زاکانی، مهدی امامی در نقش شاه شجاع، بابک صبوری در نقش امیر مبارزالدین، هاله سیفی زاده در نقش شاخه نبات، سحر محمدی در نقش مادر شاه ابواسحاق حضور داشتند.

در ایران مرکزی با عنوان «مرکز حافظشناسی» تاسیس شده است. مرکز حافظ شناسی نهادی مستقل (غیردولتی)، فرهنگی و علمی است که به منظور تقویت و گسترش فعالیت های مربوط به حافظ و توسعه پژوهش های تخصصی در پیوند با زندگی، اندیشه و شعر حافظ، در سال 1375 در شیراز تاسیس شد و با استقرار در محل حافظیه آغاز به کار کرد.

در این مرکز، با نظر به اهداف و برنامه های پژوهشی، مجموعه ای ارزشمند از اسناد، نسخه های چاپی دیوان، ترجمه ها و شروح معتبر شعر حافظ، کتاب های تحقیقی، مقاله ها، سخنرانی ها، گزارش ها و نرم افزارهای رایانه ای فراهم آمده است. ارزیابی طرح های علمی، برگزاری نشست های تخصصی، حمایت از مطالعات حافظ پژوهی و چاپ و انتشار دستاوردهای تحقیقی از مهم ترین اهداف این مرکز است.

برخی از فعالیت های مرکز حافظ شناسی عبارت از برگزاری برنامه های علمی یادروز حافظ، برگزاری نشست های علمی حافظانه، برگزاری کلاس های آزاد حافظ خوانی، انتشار مجله تخصصی حافظ پژوهی، انتشار نشریه عمومی آینه دار جمال، اعطای نشان درجه یک علمی حافظ شناسی، تقدیر از حافظ پژوهان، کرسی پژوهشی حافظ و جذب دانشجوی پسادکتری، انعقاد تفاهم نامه ها برای توسعه ی فعالیت های حافظانه، اعطای پژوهانه به پژوهشگران حوزه ی حافظ، برگزیدن کتاب سال حافظ و چاپ و نشر کتاب است.

بیرون از کالاها و مجموعه های فرهنگی، حافظ وارد شهر، کوچه و خیابان ایرانیان شده است.

پل حافظ یکی از پر رفت و آمد ترین معابر ماشین رو در تهران است که از چهارراه کالج آغاز شده و از روی خیابان جمهوری گذشته و تا خیابان هاتف و پیش از رسیدن به بازار موبایل ایران امتداد می یابد و روزانه تعداد بی شماری ماشین از روی آن عبور می کنند. پل حافظ در نقطه بسیار شلوغی از تهران قرار گرفته است و مراکز بسیار مهمی نظیر بازار موبایل ایران، پاساژ علاءالدین، مجتمع چهارسو، خیابان نوفل لوشاتو، بورس اوراق بهادار تهران، سفارت های ایتالیا و فرانسه، گالری آران و بیمارستان نجمیه پاساژ امجد در اطراف آن قرار گرفته است.

پل حافظ در محدوده طرح ترافیک تهران قرار دارد و برای رسیدن به آن با وسیله نقلیه شخصی باید مجوز تردد در طرح ترافیک را خریداری کرده باشید. همچنین برای رسیدن با مترو به زیر پل حافظ می توانید از مترو نیز استفاده کنید. بهترین ایستگاه مترو برای دسترسی به پل حافظ، ایستگاه سعدی در خط یک مترو تهران است.

همچنین در تهران خیابانی با نام حافظ داریم که پل حافظ در آن قرار می گیرد. این خیابان به افتخار شاعر ایرانی حافظ شیرازی نام گذاری شده است. این خیابان شمالی-جنوبی است و از شمال به خیابان کریم خان زند و از جنوب به میدان حسن آباد ختم می شود. امتداد شمالی این خیابان پس از تقاطع با خیابان کریم خان زند حافظ شمالی نام دارد و تا خیابان صدر ادامه پیدا می کند. امتداد جنوبی خیابان حافظ نیز خیابان وحدت اسلامی است. مجسمه حافظ هم در ابتدای این خیابان نصاب شده است.

حافظ در همه جای ایرانیان است، طبیعی است زمانی که شاعری در ذهن مردمی ریشه داشته باشد، در گوشه گوشه زندگی آن ها هم نمایان شود. جوایز ادبی و هنر، تمبر پستی، نقاشی و هر کالای فرهنگی دیگر حتما زمانی از کوچه حافظ گذشته است.